Süleyman UYGUN 15 HAZİRAN 2018
Fırmak; Evrende hacmi olan bir nesnenin, varlığın, eşyanın bir noktadan, diğer bir noktaya havada mesafe kat etmesidir, uçmasıdır.
Örneklendirmemiz gerekirse; Kuşların fırması, Şaman, Kam, Pirlerin ve uluların fırmaları.
Canlıların ozlarını, ruhlarını yaşarken veya öldükten sonra, ozlaşarak (nesnel, cismi olmayan, ruhlaşmak) fırmaları gibi.
Fırlamak ve Fırlatmak fiillerinin de kökeni Fırmak fiilidir.
Fır, Fırladı, Fırladın, Fıran, Fırman, Fıret, Fıretti = Fır etti, Fır etmeli = Fır etmeli, Fırat, Fırak, Fırık (Firik), Fır ederik; [Frederik, Frederick, Frédéric, Frédérique (dişi), Frédéric Bouraly =Fırederik Burali,Tomer FREYMAN = FIR EYMAN].
Fıransa = Fır ansa ( bakarsa, yatarsa, kusarsa, atarsa… vs. örneklerinde görüldüğü gibi… sa üçüncü şahıs tekil dilek – şart kipi ).
An=Gök, Kök.
Göğe fırsa=Ansa fır= Fır ansa; Türkiye Türkleri düz tümceyle konuşurken, diğer coğrafyalardaki bazı Türkler, devrik tümceyle konuşurlar.
Dildeki bu farklılık, boy farklılığını ve muhteşem dil zenginliğimizin göstergesidir.
Diğer coğrafyalardaki bazı Türklere göre ise Anadolu Türkleri devrik cümleyle konuşuyorlar.
Fıranka = Fır anka=Anka fır; Anka Türk medeniyetinde kutsal, ilahi kuşlardan birisidir.
Bu kutsallıktan dolayı, Selçuklu İmparatorluğu’nun bayrağı çift başlı Anka kuşudur.
Bugün dahi Avrupa’da birden fazla ülke bu damgamızı, ongumuzu içselleştirmişler ve sahiplenmişlerdir.
TÜRK DİL KURALI:
1-) Sert sessiz ile biten kelimeler (p,ç,t,k),ünlüyle başlayan ek aldıklarında, yumuşak sessizlere dönüşürler (b,c,d,g).
ÖRNEK:
p b’ye, (kitap : kitabı aldım)
ç c’ye, (kulaç : kulacı atarak yüzersin)
t d’ye, (umut : umudumuz var)
k g’ye dönüşür : ( tarak : tarağı gördünmü, fıracak : fıracağım, fıracaksınız : fıracağız)
2-) İki sesli harf arasına y ve l harfleri girer.
Y kaynak harfi 1. tekil şahısı işaret eder
.L kaynak harfide 1. çoğul şahısı işaret eder.
ÖRNEK:
Fırma(y)a(y)ım Fır + ma + (y)a + (y)ım ( 1. tekil şahıs)
Fırma(y)a(l)ım Fır + ma + (y)a + (l)ım( 1. çogul şahıs)
3-) İki sessiz harf arasına ı veya i harflerinden birisi girer.
ÖRNEK:
Fırıyorum Fır + (ı)yor + um
Fırmak fiili, şimdiki zaman çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor) + Şahıs eki
Fırıyorum Fır + (ı)yor + um
Fırıyorsun Fır + (ı)yor + sun
Fırıyor Fır + (ı)yor +
Fırıyoruz Fır + (ı)yor + uz
Fırıyorsunuz Fır + (ı)yor + sunuz
Fırıyorlar Fır + (ı)yor + lar
Fırmak fiili, şimdiki zaman olumsuz çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor (şimdiki zaman kipi ) + Şahıs eki
…ma…
Fırmayorum Fır + ma + yor + um
Fırmayorsun Fır + ma +yor + sun
Fırmayor Fır + ma + yor +
Fırmayoruz Fır + ma + yor + uz
Fırmayorsunuz Fır + ma + yor + sunuz
Fırmayorlar Fır + ma + yor + lar
…mı…
Fırmıyorum Fır + mı + yor + um
Fırmıyorsun Fır + mı + yor + sun
Fırmıyor Fır + mı + yor +
Fırmıyoruz Fır + mı + yor + uz
Fırmıyorsunuz Fır + mı + yor + sunuz
Fırmıyorlar Fır + mı + yor + lar
Fırmak fiili, dîlî geçmiş zaman çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü ( dîlî geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki
Fırdım Fır + dı + m
Fırdın Fır + dı + n
Fırdı Fır + dı +
Fırdık Fır + dı + k
Fırdınız Fır + dın + ız
Fırdılar Fır + dı + lar
Fırmak fiili, dîlî geçmiş zaman olumsuz çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü ( dîlî geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki
Fırmadım Fır + ma + dı + m
Fırmadın Fır + ma + dı + n
Fırmadı Fır + ma + dı +
Fırmadık Fır + ma + dı + k
Fırmadınız Fır + ma + dı + nız
Fırmadılar Fır + ma + dı + lar
Fırmak fiili, mişli geçmiş zaman çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -mış, -miş, -muş, -müş (mişli geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki
Fırmışım Fır + mış + ım
Fırmışın (sın) Fır + mış + ın (sın)
Fırmış Fır + mış +
Fırmışız Fır + mış + ız
Fırmışınız (sınız) Fır + mış + ınız (sınız)
Fırmışlar Fır + mış + lar
Fırmak fiili, mişli geçmiş zaman olumsuz çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -mış, -miş, -muş, -müş ( mişli geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki
Fırmamışım Fır + ma + mış + ım
Fırmamışın (sın) Fır + ma + mış + ın (sın)
Fırmamış Fır + ma + mış +
Fırmamışız Fır + ma + mış + ız
Fırmamışınız (sınız) Fır + ma + mış + ınız (sınız)
Fırmamışlar Fır + ma + mış + lar
Fırmak fiili, gelecek zaman çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -acak(ğ),-ecek(ğ) (gelecek zaman kipi) + Şahıs eki
Fıracağım Fır + acağ + ım
Fıracaksın Fır + acak + sın
Fıracak Fır + acak +
Fıracağız Fır + acağ + ız
Fıracaksınız Fır + acak + sınız
Fıracaklar Fır + acak + lar
Fırmak fiili, gelecek zaman olumsuz çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -acak(ğ),-ecek(ğ) (gelecek zaman kipi) + Şahıs eki
Fırmayacağım Fır +ma + (y)acağ + ım
Fırmayacaksın Fır + ma + (y)acak + sın
Fırmayacak Fır + ma + (y)acak +
Fırmayacağız Fır + ma + (y)acağ + ız
Fırmayacaksınız Fır + ma + (y)acak + sınız
Fırmayacaklar Fır + ma + (y)acak + lar
Fırmak fiili, geniş zaman çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -ar,-er,-or,-ur,-ir,-ür,-ör (geniş zaman kipi) + Şahıs eki
Fırarım Fır + ar + ım
Fırarsın Fır + ar + sın
Fırar Fır + ar +
Fırarız Fır + ar + ız
Fırarsınız Fır + ar + sınız
Fırarlar Fır + ar + lar
Fırmak fiili, geniş zaman olumsuz çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -r,-ar,-er,-or,-ur,-ir,-ür,-ör (geniş zaman kipleri düşer) + Şahıs eki
Fırmam Fır + ma + m
Fırmazsın Fır + maz + sın
Fırma Fır + ma +
Fırmayız Fır + ma + (y)ız
Fırmazsınız Fır + maz + sınız
Fırmazlar Fır + maz + lar
BİLGİ:
Geniş zamanın olumsuz çekimlerinde geniş zaman ekleri “-r,-ar,-er,-or,-ur,-ir,-ür,-ör ” düşer.
Ayrıca 1. tekil ve 1. çoğullarda olumsuzluk eki “-ma,-me,-mı ” iken; diğer şahıslarda “-maz,-mez,-mız” olur.
(Bu kural Anadolu Türkçesi için geçerlidir)
Fırmak fiili, gereklilik kipi çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -malı,-meli (gereklilik kipi) + Şahıs eki
Fırmalıyım Fır + malı + (y)ım
Fırmalısın Fır + malı + sın
Fırmalı Fır + malı +
Fırmalıyız Fır +malı + (y)ız
Fırmalısınız Fır + malı + sınız
Fırmalılar Fır + malı + lar
Fırmak fiili,gereklilik zaman olumsuz çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -malı,-meli (gereklilik zaman kipi) + Şahıs eki
Fırmamalıyım Fır + ma + malı + y + ım
Fırmamalısın Fır + ma + malı + sın
Fırmamalı Fır + ma + malı +
Fırmamalıyız Fır + ma + malı + (y)ız
Fırmamalısınız Fır + ma + malı + sınız
Fırmamalılar Fır + ma + malı + lar
Fırmak fiili, dilek – şart kipi çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -sa,-se (dilek – şart kipi) + Şahıs eki
Fırsam Fır + sa + m
Fırsan Fır + sa + n
Fırsa Fır + sa +
Fırsak Fır + sa + k
Fırsanız Fır + sa + nız
Fırsalar Fır + sa + lar
Fırmak fiili, dilek – şart kipi olumsuzluk çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -sa,-se (dilek – şart kipi) + Şahıs eki
Fırmasam Fır + ma + sa + m
Fırmasan Fır + ma + sa + n
Fırmasa Fır + ma + sa +
Fırmasak Fır + ma + sa + k
Fırmasanız Fır + ma + sa + nız
Fırmasalar Fır + ma + sa + lar
Fırmak fiili, istek kipi çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + -a,-e (istek kipi) + Şahıs eki
Fırayım Fır + a + (y)ım
Fırasın Fır + a + sın
Fıra Fır + a +
Fıralım Fır + a + (l)ım
Fırasınız Fır + a + sınız
Fıralar Fır + a + lar
Fırmak fiili, istek kipi olumsuzluk çekimi.
Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -a,-e (istek kipi) + Şahıs eki
Fırmayayım Fır + ma + (y)a + (y)ım
Fırmayasın Fır + ma + (y)a + sın
Fırmaya Fır + ma + (y)a
Fırmayalım Fır + ma + (y)a + (l)ım
Fırmayasınız Fır + ma + (y)a + sınız
Fırmayalar Fır + ma + (y)a + lar
Fırmak fiili, emir kipi çekimi (emir kip eki ve birinci tekil, birinci çoğul şahıs çekimi yoktur).
Fiil kök ya da gövdesi + Şahıs eki ( emir kipinde birinci tekil ve birinci çoğul şahıs eki yoktur)
…yok…
Fır Fır +
Fırsın Fır + sın
…yok…
Fırın Fır + ın
Fırsınlar Fır + sınlar
Fırmak fiili, emir kipi olumsuzluk çekimi (kip eki yoktur, birinci tekil ve birinci çoğul şahıs çekimi yoktur).
Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + Şahıs eki ( Emir kipinde , birinci tekil ve birinci çoğul şahıs çekimi yoktur).
…yok…
Fırma Fır + ma +
Fırmasın Fır + ma + sın
…yok…
Fırmayın Fır + ma + (y)ın
Fırmasınlar Fır + ma + sınlar
Yukarıdaki Fırmak fiili çekimini aynen Pırmak fiili içinde uygulanır.
Çünkü Fırmak ve Pırmak fiilleri aynı anlamdadır.
Lehçe farkından f ve p seslerinde kayma olmustur.
Bu ses kaymasının kelimenin içeriğine ve anlamına hiçbir etkisi, têsîri olmamıştır.
ÖRNEK :
Anadolu Türkçesi ; Yaramaz fikirlerini kovmak için…….
Başka tarafa…….
..…keyfi gelip…..
…..farkı yok.
…..teklifler…..
…..vefalı…..
…..fikirden…..
Türkmenistan Türkçesi ; Ỳaramaz pikirlerini kowmak üçin…….
Başka tarapa…..
…..keypi gelip…..
…..parkı yok.
…..teklipler…..
…..wepaly…..
…..pikirden….. vs….vs….vs