FIRMAK FİİL ÇEKİMİ

Süleyman UYGUN 15 HAZİRAN 2018

Fırmak; Evrende hacmi olan bir nesnenin, varlığın, eşyanın bir noktadan, diğer bir noktaya havada mesafe kat etmesidir, uçmasıdır.

Örneklendirmemiz gerekirse; Kuşların fırması, Şaman, Kam, Pirlerin ve uluların fırmaları.

Canlıların ozlarını, ruhlarını yaşarken veya öldükten sonra, ozlaşarak (nesnel, cismi olmayan, ruhlaşmak) fırmaları gibi.

Fırlamak ve Fırlatmak fiillerinin de kökeni Fırmak fiilidir.

Fır, Fırladı, Fırladın, Fıran, Fırman, Fıret, Fıretti = Fır etti, Fır etmeli = Fır etmeli, Fırat, Fırak, Fırık (Firik), Fır ederik; [Frederik, Frederick, Frédéric, Frédérique (dişi), Frédéric Bouraly =Fırederik Burali,Tomer FREYMAN = FIR EYMAN].

Fıransa = Fır ansa ( bakarsa, yatarsa, kusarsa, atarsa… vs. örneklerinde görüldüğü gibi… sa üçüncü şahıs tekil dilek – şart kipi ).

An=Gök, Kök.

Göğe fırsa=Ansa fır= Fır ansa; Türkiye Türkleri düz tümceyle konuşurken, diğer coğrafyalardaki bazı Türkler, devrik tümceyle konuşurlar.

Dildeki bu farklılık, boy farklılığını ve muhteşem dil zenginliğimizin göstergesidir.

Diğer coğrafyalardaki bazı Türklere göre ise Anadolu Türkleri devrik cümleyle konuşuyorlar.

Fıranka = Fır anka=Anka fır; Anka Türk medeniyetinde kutsal, ilahi kuşlardan birisidir.

Bu kutsallıktan dolayı, Selçuklu İmparatorluğu’nun bayrağı çift başlı Anka kuşudur.

Bugün dahi Avrupa’da birden fazla ülke bu damgamızı, ongumuzu içselleştirmişler ve sahiplenmişlerdir.

TÜRK DİL KURALI:

1-) Sert sessiz ile biten kelimeler (p,ç,t,k),ünlüyle başlayan ek aldıklarında, yumuşak sessizlere dönüşürler (b,c,d,g).

ÖRNEK:

p b’ye, (kitap : kitabı aldım)

ç c’ye, (kulaç : kulacı atarak yüzersin)

t d’ye, (umut : umudumuz var)

k g’ye dönüşür : ( tarak : tarağı gördünmü, fıracak : fıracağım, fıracaksınız : fıracağız)

2-) İki sesli harf arasına y ve l harfleri girer.

Y kaynak harfi 1. tekil şahısı işaret eder

.L kaynak harfide 1. çoğul şahısı işaret eder.

ÖRNEK:

Fırma(y)a(y)ım Fır + ma + (y)a + (y)ım ( 1. tekil şahıs)

Fırma(y)a(l)ım Fır + ma + (y)a + (l)ım( 1. çogul şahıs)

3-) İki sessiz harf arasına ı veya i harflerinden birisi girer.

ÖRNEK:

Fırıyorum Fır + (ı)yor + um

Fırmak fiili, şimdiki zaman çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor) + Şahıs eki

Fırıyorum Fır + (ı)yor + um

Fırıyorsun Fır + (ı)yor + sun

Fırıyor Fır + (ı)yor +

Fırıyoruz Fır + (ı)yor + uz

Fırıyorsunuz Fır + (ı)yor + sunuz

Fırıyorlar Fır + (ı)yor + lar

Fırmak fiili, şimdiki zaman olumsuz çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor (şimdiki zaman kipi ) + Şahıs eki

…ma…

Fırmayorum Fır + ma + yor + um

Fırmayorsun Fır + ma +yor + sun

Fırmayor Fır + ma + yor +

Fırmayoruz Fır + ma + yor + uz

Fırmayorsunuz Fır + ma + yor + sunuz

Fırmayorlar Fır + ma + yor + lar

…mı…

Fırmıyorum Fır + mı + yor + um

Fırmıyorsun Fır + mı + yor + sun

Fırmıyor Fır + mı + yor +

Fırmıyoruz Fır + mı + yor + uz

Fırmıyorsunuz Fır + mı + yor + sunuz

Fırmıyorlar Fır + mı + yor + lar

Fırmak fiili, dîlî geçmiş zaman çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü ( dîlî geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki

Fırdım Fır + dı + m

Fırdın Fır + dı + n

Fırdı Fır + dı +

Fırdık Fır + dı + k

Fırdınız Fır + dın + ız

Fırdılar Fır + dı + lar

Fırmak fiili, dîlî geçmiş zaman olumsuz çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü ( dîlî geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki

Fırmadım Fır + ma + dı + m

Fırmadın Fır + ma + dı + n

Fırmadı Fır + ma + dı +

Fırmadık Fır + ma + dı + k

Fırmadınız Fır + ma + dı + nız

Fırmadılar Fır + ma + dı + lar

Fırmak fiili, mişli geçmiş zaman çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -mış, -miş, -muş, -müş (mişli geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki

Fırmışım Fır + mış + ım

Fırmışın (sın) Fır + mış + ın (sın)

Fırmış Fır + mış +

Fırmışız Fır + mış + ız

Fırmışınız (sınız) Fır + mış + ınız (sınız)

Fırmışlar Fır + mış + lar

Fırmak fiili, mişli geçmiş zaman olumsuz çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -mış, -miş, -muş, -müş ( mişli geçmiş zaman kipi) + Şahıs eki

Fırmamışım Fır + ma + mış + ım

Fırmamışın (sın) Fır + ma + mış + ın (sın)

Fırmamış Fır + ma + mış +

Fırmamışız Fır + ma + mış + ız

Fırmamışınız (sınız) Fır + ma + mış + ınız (sınız)

Fırmamışlar Fır + ma + mış + lar

Fırmak fiili, gelecek zaman çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -acak(ğ),-ecek(ğ) (gelecek zaman kipi) + Şahıs eki

Fıracağım Fır + acağ + ım

Fıracaksın Fır + acak + sın

Fıracak Fır + acak +

Fıracağız Fır + acağ + ız

Fıracaksınız Fır + acak + sınız

Fıracaklar Fır + acak + lar

Fırmak fiili, gelecek zaman olumsuz çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -acak(ğ),-ecek(ğ) (gelecek zaman kipi) + Şahıs eki

Fırmayacağım Fır +ma + (y)acağ + ım

Fırmayacaksın Fır + ma + (y)acak + sın

Fırmayacak Fır + ma + (y)acak +

Fırmayacağız Fır + ma + (y)acağ + ız

Fırmayacaksınız Fır + ma + (y)acak + sınız

Fırmayacaklar Fır + ma + (y)acak + lar

Fırmak fiili, geniş zaman çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -ar,-er,-or,-ur,-ir,-ür,-ör (geniş zaman kipi) + Şahıs eki

Fırarım Fır + ar + ım

Fırarsın Fır + ar + sın

Fırar Fır + ar +

Fırarız Fır + ar + ız

Fırarsınız Fır + ar + sınız

Fırarlar Fır + ar + lar

Fırmak fiili, geniş zaman olumsuz çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -r,-ar,-er,-or,-ur,-ir,-ür,-ör (geniş zaman kipleri düşer) + Şahıs eki

Fırmam Fır + ma + m

Fırmazsın Fır + maz + sın

Fırma Fır + ma +

Fırmayız Fır + ma + (y)ız

Fırmazsınız Fır + maz + sınız

Fırmazlar Fır + maz + lar

BİLGİ:

Geniş zamanın olumsuz çekimlerinde geniş zaman ekleri “-r,-ar,-er,-or,-ur,-ir,-ür,-ör ” düşer.

Ayrıca 1. tekil ve 1. çoğullarda olumsuzluk eki “-ma,-me,-mı ” iken; diğer şahıslarda “-maz,-mez,-mız” olur.

(Bu kural Anadolu Türkçesi için geçerlidir)

Fırmak fiili, gereklilik kipi çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -malı,-meli (gereklilik kipi) + Şahıs eki

Fırmalıyım Fır + malı + (y)ım

Fırmalısın Fır + malı + sın

Fırmalı Fır + malı +

Fırmalıyız Fır +malı + (y)ız

Fırmalısınız Fır + malı + sınız

Fırmalılar Fır + malı + lar

Fırmak fiili,gereklilik zaman olumsuz çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -malı,-meli (gereklilik zaman kipi) + Şahıs eki

Fırmamalıyım Fır + ma + malı + y + ım

Fırmamalısın Fır + ma + malı + sın

Fırmamalı Fır + ma + malı +

Fırmamalıyız Fır + ma + malı + (y)ız

Fırmamalısınız Fır + ma + malı + sınız

Fırmamalılar Fır + ma + malı + lar

Fırmak fiili, dilek – şart kipi çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -sa,-se (dilek – şart kipi) + Şahıs eki

Fırsam Fır + sa + m

Fırsan Fır + sa + n

Fırsa Fır + sa +

Fırsak Fır + sa + k

Fırsanız Fır + sa + nız

Fırsalar Fır + sa + lar

Fırmak fiili, dilek – şart kipi olumsuzluk çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma,me,mı,mi,mu,mü,mo,mö (olumsuzluk eki) + -sa,-se (dilek – şart kipi) + Şahıs eki

Fırmasam Fır + ma + sa + m

Fırmasan Fır + ma + sa + n

Fırmasa Fır + ma + sa +

Fırmasak Fır + ma + sa + k

Fırmasanız Fır + ma + sa + nız

Fırmasalar Fır + ma + sa + lar

Fırmak fiili, istek kipi çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + -a,-e (istek kipi) + Şahıs eki

Fırayım Fır + a + (y)ım

Fırasın Fır + a + sın

Fıra Fır + a +

Fıralım Fır + a + (l)ım

Fırasınız Fır + a + sınız

Fıralar Fır + a + lar

Fırmak fiili, istek kipi olumsuzluk çekimi.

Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + -a,-e (istek kipi) + Şahıs eki

Fırmayayım Fır + ma + (y)a + (y)ım

Fırmayasın Fır + ma + (y)a + sın

Fırmaya Fır + ma + (y)a

Fırmayalım Fır + ma + (y)a + (l)ım

Fırmayasınız Fır + ma + (y)a + sınız

Fırmayalar Fır + ma + (y)a + lar

Fırmak fiili, emir kipi çekimi (emir kip eki ve birinci tekil, birinci çoğul şahıs çekimi yoktur).

Fiil kök ya da gövdesi + Şahıs eki ( emir kipinde birinci tekil ve birinci çoğul şahıs eki yoktur)

…yok…

Fır Fır +

Fırsın Fır + sın

…yok…

Fırın Fır + ın

Fırsınlar Fır + sınlar

Fırmak fiili, emir kipi olumsuzluk çekimi (kip eki yoktur, birinci tekil ve birinci çoğul şahıs çekimi yoktur).

Fiil kök ya da gövdesi + ma, me, mı, mi, mu, mü, mo, mö (olumsuzluk eki) + Şahıs eki ( Emir kipinde , birinci tekil ve birinci çoğul şahıs çekimi yoktur).

…yok…

Fırma Fır + ma +

Fırmasın Fır + ma + sın

…yok…

Fırmayın Fır + ma + (y)ın

Fırmasınlar Fır + ma + sınlar

Yukarıdaki Fırmak fiili çekimini aynen Pırmak fiili içinde uygulanır.

Çünkü Fırmak ve Pırmak fiilleri aynı anlamdadır.

Lehçe farkından f ve p seslerinde kayma olmustur.

Bu ses kaymasının kelimenin içeriğine ve anlamına hiçbir etkisi, têsîri olmamıştır.

ÖRNEK :

Anadolu Türkçesi ; Yaramaz fikirlerini kovmak için…….

Başka tarafa…….

..…keyfi gelip…..

…..farkı yok.

…..teklifler…..

…..vefalı…..

…..fikirden…..

Türkmenistan Türkçesi ; Ỳaramaz pikirlerini kowmak üçin…….

Başka tarapa…..

…..keypi gelip…..

…..parkı yok.

…..teklipler…..

…..wepaly…..

…..pikirden….. vs….vs….vs